مزاج صفرا

یکی از انواع مزاج، مزاج صفراوی است. هر غذایی پس از هضم در بدن ما به چهار خلط بلغم، سودا، دم و صفرا تبدیل می شود.

صفرا سبک‌ترین جزء خون است و مانند کف روی خون قرار می‌گیرد. خلط صفرا معادل آتش است، طبع آن گرم و خشک و رنگ آن زرد و مزه آن تلخ است. در کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می شود. کار اصلی صفرا ایجاد حرکت و حرارت در بدن است.

خلطی است تیز و سوزاننده که به خون لطافت می‌دهد و مسیر را برای دیگر اخلاط، باز می کند؛ در واقع صفرا به جریان خون در عروق تنگ و باریک و به هضم غذا کمک می کند؛

صفرا ضد عفونت است و باعث افزایش حرکت روده و تیزی‌ذهن می‌شود و تحرک‌آفرین است. صفرا در سراسر بدن به دفع مواد زائد کمک می کند.

صفرا از بالا رفتن تری گلیسرید و کلسترول جلوگیری می‌کند، همچنین صفرای منتشر شده موجب فشار خون پایین می‌شود و مرض دیابت در صفراوی‌ها کمتر است؛

لاغر اندام بودن، داشتن بدن گرم، پوست خشک و زبر، پرکار و فعال بودن، تمایل به سردی‌ها و ترشی‌ها، دارای رفتار تند و واکنش سریع، کم‌خواب، دارای تحمل گرسنگی، تمایل به هوای خشک، زردی پوست و زبان و چشم، تند بودن ضربان قلب و نبض، حس برتری‌جویی و تسلط مشخصات فرد صفراوی است.

صفراوی‌ها افرادی هستند که معمولاً در تابستان احساس گرمای زیاد و گرگرفتگی می‌کنند اما در زمستان احساس خوبی دارند و معمولاً زیاد در زمستان لباس زیاد نمی‌پوشند و با خوردن غذاهای با طبع گرم حالشان بد می‌شود. افرادی که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، خلط صفرا در بدنشان زیادتر است.

پوست این افراد زردگون یا گندم‌گون روشن، خشک به ویژه در صورت و دست‌ها، گاهی سرد و گاهی خیلی گرم با منافذی درشت و یا ریز است.

افراد صفراوی مزاج بدن کم‌مویی داشته و معمولا در جلوی سر دچار ریزش مو می‌شوند. همچنین موهایی کلفت، با فر درشت و به رنگ خرمایی یا مشکی دارند.

اندامی باریک و متوسط با کمر و ساق کمی پهن، ماهیچه‌های کشیده، شانه‌های متوسط و شکمی کمی برجسته دارند. رنگ زیر ناخنشان قرمز و زرد و رگ‌های آن‌ها نیمه‌ آشکار و درشت است. چشمان این افراد معمولا به رنگ مشکی دیده می‌شود.

هرگاه بر اثر مصرف مواد غذایی گرم و خشک و صفرازا این خلط بیش از نیاز بدن تولید شود؛ یا اینکه یک شخص صفراوی که طبع خودش گرم و خشک است تعدیل مزاج ننماید، این خلط غلبه می‌کند و می‌گویم خلط صفرا در بدن شخص غلبه کرده است.

در فصل تابستان غلبه صفرا می‌تواند تشدید شود و سن جوانی، سن تشدید آن است.

علائم غلبه صفرا

زمانی که در فردی خلط صفرا بیشتر شود زبان به رنگ زردی می گراید و فرد حس گرما می‌کند و ممکن است برخی از این علائم یا همه آن را داشته باشد:

• زردی رنگ چشم، زبان و پوست (زردی و یرقان)
• خشکی دهان و بینی
• عطش زیاد
• داغ شدن بدن
• جوش و آکنه در سر و صورت
• خشکی پوست و اگزما
• سوزش معده
• احساس تهوع و استفراغ صفراوی (زردآب بالا آوردن)
• کاهش اشتها به غذا
• احساس گزگز و سوزن سوزن شدن بدن
• نبض سریع
• عصبانی شدن سریع و فروکش کردن آن به‌ سرعت
• خشکی مفاصل
• کم خوابی یا بی خوابی

تشنگی و سوزش جگر، تلخی دهان، سردرد و درد شقیقه (جلوی سر)، ترک خوردن پوست دست و پا، خواب جنگ و ستیز و آتش و اشیاء زرد دیدن، شوره سر، بی‌اشتهایی، تندخویی، بهانه‌جویی، زردی مدفوع، خارش بدن، استفراغ سبز و زرد و حالت تهوع از نشانه‌های غالب صفرای غیرطبیعی است.

درمان غلبه صفرا

از مصرف غذاهای مضر و غذاهای طبع گرم و خشک پرهیز کنید و همچنین از غذاهایی مثل چای، قهوه، نسکافه، ماست، تخم مرغ، غذاهای پخته شده در زود پز، غذاهای سرخ کردنی، سس، رب، غذاهای پر حجم، آش رشته، ماکارونی، روغن زیاد، ادویه جات تند، آب یخ، نوشابه، شیرینی جات قنادی خوداری شود.

بخصوص غذاهای پرچرب و ادویه جات و میوه های مختلف در یک نوبت، مصرف غذاهای طبع سرد و تر مثل آب آلبالو و آب زرشک و آب غوره که در صورت کمی شور بودن بهتر و سریعتر اثر می کند.

در ابتدای بیماری با مصرف چند قاشق چایخوری سرکه انگور طبیعی بصورت مزمزه کردن علایم بیماری از بین می رود.

درمان غلبه صفرا در کودکان

مزاج کودکان باید به‌ طور طبیعی دموی (گرم و تَر) باشد. وجود دم در خون کودکان موجب رشد آن‌ها می‌شود، اگر کودک دچار غلبه صفرا شود دچار بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی خواهد شد.

لاغری، زردی چهره و بدن، پرتحرکی، کم‌اشتهایی از علائم غلبه صفرا در کودکان است. همچنین سوخت و ساز بدن کودکانی که دچار غلبه صفرا هستند، بسیار زیاد است و این کودکان در صورت مصرف غذا به اندازه کافی نیز چاق نمی‌شوند.

عرقیات گیاهی مانند عرق کاسنی، شاه‌تره، انگبین، ترخون و سکنجبین طبیعی در افراد اشتهاآور هستند، همچنین برای بالا بردن اشتها می‌توان از میوه‌جات، سبزیجات مانند خرفه و ترخون استفاده کرد.

ساده ترین و عاقلانه ترین روش برای اصلاح مزاج، شناخت نوع مزاج و شناخت نوع غذا و مصرف به موقع آنهاست تا بیماری سرکوب شود و سیستم ایمنی بدن تقویت گردد.

مواد غذایی مفید برای افراد صفراوی

مرکبات، سیب، هویج، انار، خیار، آلو، هندوانه، زرشک،کدو، ریواس، اسفناج، جو، لیموترش، تمرهندی، کاهو، روغن زیتون، پاچه گوسفند، سیب‌زمینی بخارپز، قارچ، بامیه، پیاز، برگه هلو، برگه زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن‌زیتون، کدوحلوایی با نخودفرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو و لیموعمانی برای کبد افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.

همچنین مصرف ترشی که حالت اسیدی دارد از جمله لیموترش، زرشک، نارنج، گریپ‌فروت با عسل طبیعی، ترنجبین، شیرخشت، کاهو، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمر هندی به صورت دم‌کرده، لیموشیرین، پرتقال، نان جو و آش جو به منظور اصلاح مزاج‌های صفراوی بسیار مفید است.

عرق کاسنی و عرق شاه‌تره بهترین نوشیدنی برای صفراوی مزاج‌هاست.

دمنوش عناب، بابونه، زرشک و آلبالو همچنین شربت لیمو، شربت آلو، آب انار ترش و شیرین، آب تمر هندی، شربت نارنج، شربت غوره، ماءالشعیر طبی، شربت سکنجبین و خیار مناسب افراد با مزاج گرم و خشک است.

مصرف نوشابه، ادویه‌های تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی‌های قنادی و مصنوعی، آجیل شور و گوشت قرمز برای افرادی که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، مضر است.

مصرف موز، خربزه، آناناس و طالبی برای افراد صفراوی مزاج ممنوع است و باید از مصرف آن خودداری کنند.

چای، قهوه، نسکافه،غذاهای فریزشده، زودپزشده و سرخ‌شده، سس و رب، غذاهای چرب و پرحجم، ماکارونی، آش رشته، سیر و همه غذاهای با طبیعت گرم، از مواد غذایی زیان‌آور برای صفراوی مزاج‌هاست.

علت ممنوع بودن غذاهای گرم و خشک برای افراد صفراوی مزاج این است که استفاده از این مواد باعث افزایش دمای کبد و ترشح زیاد صفرا و در نتیجه ایجاد راه بندان در مجاری کبد می شود.

این حالت موجب تشکیل سنگ‌های صفراوی در کیسه صفرا می‌شود و علائمی نظیر یبوست، زرد شدن چهره و دردهای شدید در ناحیه راست بدن در زیر دنده‌های راست را ایجاد می‌کند.

درمان لاغری در صفراوی مزاج‌ها

از آنجایی که این افراد دارای مزاج گرم و خشک هستند، استفاده از مواد غذایی سرد و تر مثل لبنیات به خصوص شیر و ماست شیرین، مرکبات، انار، تمشک، بادام بدون پوست نازک قهوه‌ای، ماءالشعیر، کاسنی، عدسی، هندوانه، گوشت گاو، گوساله، ماهی و سکنجبین برای افزایش وزن آنها بسیار مفید است.

نمونه‌هایی از اشتهاآورها در افراد لاغر صفراوی عبارتند از رب انار به اندازه نصف قاشق غذاخوری یا 3 قاشق غذاخوری آب انار و یا استفاده از عرق کاسنی قبل از غذا.

بهترین صبحانه برای افراد صفراوی مزاج

صبحانه مهمترین وعدهٔ غذایی است و اگر به درستی و در زمان مناسب مصرف شود بسیاری از امراض را درمان کرده و به ملایم شدن طبع افراد صفراوی مزاج بسیار کمک می‌کند.

• آش جو با لیموترش
•  نان جو با عسل و بادام خام
• نان جو با مرباهایی با طبع سرد یا معتدل مثل مربای هلو، زردآلو، سیب، آلبالو
• شیر با جو دو سر و عسل
• شیرخشت ترنجبین
•  آب پرتقال
• نان جو با مرباهای هلو، شاه توت، توت فرنگی، زردآلو، تمشک
• نوشیدن آب و چای گیاهی  ولرم و رقیق با چند قطره آب لیمو تازه بدون عسل و شیرین کننده
• پنیر با گردو یا زیره

و در آخر صفراوی مزاج‌ها باید از مصرف نوشیدنی‌های گرم مانند چای بصورت داغ پرهیز کنند؛ نوشیدنی‌های گرم موجب برهم خوردن تعادل صفراوی مزاج‌ها می‌شود و در رژیم غذایی مزاج صفراوی، جایی ندارد.

افرادی که غلبه صفرا دارند یا کیسه صفراشون رو عمل کردن خوب هست که موارد ذکر شده را رعایت کنند

 غذاها: سوپ یا آش جو، آش گوجه، آش آلو آب دوغ خیار، خورش اسفناج، خورش کدو،خورش بامیه، بورانی اسفناج، گوشت ماهی و گوشت گوسفندی و زرده تخم مرغ عسلی و سرآمد همه این غذا ها آش غوره است.

 روغنهای مصرفی: زیتون، شحم گاو و کنجد

 میوه ها: آلو بخارا، هندوانه، خیار، کاهو، لیمو ترش، زرشک، انار، پرتقال، انگور، گلابی، نارنج ، نارنگی و سبزیجاتی همانند خرفه، گشنیز، اسفناج و کدو سبز

 نوشیدنی ها و طعم دهنده ها: آب لیمو، شربت ریواس، شربت عناب، سکنجبین، رب انارترش، شربت زرشک، شربت آلبالو و دوغ

 چاشنی ها: آب غوره وآبلیمو، سرکه، گردغوره، لیمو عمانی و سماق

 نکته: استفاده از ماءالشعیر طبی  برای درمان غلبه صفرا بسیار مفید است.

 پرهیزات غذایی شامل موارد زیر است:

 غذاهای سرخ شده، فسنجان شیرین و خوراک مغز

 ادویه ها و چاشنی ها: خردل، دارچین، زنجبیل، میخک، فلفل قرمز، فلفل سیاه، رازیانه، زعفران، نمک و گلپر

 سبزیجات: پیاز خام ، تره، سیر، جعفری، شاهی، شوید، ترخون، شنبلیله، بادرنجبویه و مرزه

 گوشت ها: میگو، شتر و چربی های حیوانی

 نوشیدنی ها: عسل، شربت زعفران  

 تذکر: استفاده ازآجیل ها مانند پسته، فندق، گردو و میوه هایی مانند خرما و نارگیل باید در حد اعتدال باشد. نسخه ایی بسیار عالی برای آنهایی که صبح ها مزه دهانشان تلخ هست